پاییز گردی تو تهران هم، همیشه حال و هوای خاص خود رو داشته.
پاییز، فصل گالری گردی و موزه گردی بوده، چون که نه دیگه با گرمای طاقت فرسای تابستون سر و کار داریم و نه از سرمای پر سوز زمستون خبریه. دست کم نیمه اول پاییز، فرصت خوبی واسه گشت و گذار در پایتخت هستش که امسال، به واسطه ایام محرم و صفر در پاییز ۹۵، کمی برنامه های خوشحال مراکز فرهنگی و هنری تهران، به پایان پاییز منتقل شده.
اما به هر حال، ظرفیتای گردشگری پاییزی شهر تهران بسیاره که قبلا بخشی از اونو در موزه گردی و گالری گردی و کافی شاپ گردیا معرفی کردیم. امروز سرویس گردشگری ما واسه دوستداران پاییز گردی تهران، یه پیشنهاد خوب داره.
آری! باغ ایرونی ده ونک ، یکی از بهترین مقصدای گردشگری پاییزی شهروندان تهران بوده که بازدید از اون، شاید بیشتر از یه بار، عاشقان گل و گیاه و پارک گردی رو به اون جا میکشونه.
تصوری که بیشتر مردم از بوستونای شهری دارن، مکانایی بدون نرده و حفاظ و محلی بزرگ که محل عبور و مرور هزاران گردشگر و صدا وسیله حمل و نقل باشه. مکانایی که محفلی واسه رستوران گردی و کافی شاپ گردی مثل بوستون آب و آتیش و رازی و نهج البلاغه و جوانمردانه.
اما در واقع باغ ایرونی ده ونک، هم حفاظ داره و هم خیلی از رستوران و کافی شاپای اون چنانی در اون خبری نیس.
ولی محیطی داره که شما رو عاشق خود می کنه و نمونه اش رو با احتمال خیلی کم میشه دید. این باغ قشنگتر از ساعت ۷ صبح تا ۱۲ شب، پذیرای بازدید علاقمندانه و بازدید از اون بر خلاف دیگه بوستونای تهران، شبانه روزی نیس.
بوستون باغ ایرونی همونجوریکه از اسمش پیداست، براساس الگوی باغ ایرونی طراحی و ساخته شده.
الگوی باغ ایرونی، اون قدر در دنیای طراحی و معماری باغا دارای ظرفیتای قشنگتر شناسی مهم بوده که در دنیا، این سبک به طور کامل منحصر به فرد و با نام ایران شناخته می شه.
۹ منظومه از باغای ایرونی، تازگیا در فهرست آثار جهانی یونسکو قرار گرفت و تعداد آثار ثبت شده ایران به عدد ۲۱ رسید.
در اول بهتره کمی درباره باغ ایرونی بدونیم:
باغ ایرونی چیه؟
باغ ایرونی، باغ ایرانیه! یعنی معنی و شکل و ساختار و ایده اون، واسه ایرانیان بوده وه. باغ ایرونی ترجمه کلمه لاتین Persian garden است و البته به اون پردیس یا فردوس هم می گن. در واقع Paradise غربیا، وام گرفته از پردیس ایرانیاس.
باغ ایرونی، سه وجهه اصلی داره که اونو با باغای انگلیسی، فرانسوی، ایتالیایی و حتی هندی متفاوت می کنه.
یکی این که باغای ایرونی در راه عبور جوی آب ساخته می شدن. یعنی شما هیچ باغ ایرونی سراغ ندارین که محل گذر آب نبوده باشه.
دوم این که باغای ایرونی با دیوارای بلند محدود شده و بخاطر این، این فضا با فضاای طبیعی دیگه فرق داره.
سوم اون که ، در داخل عمارت تابستونی، استخر آب قرار داره و این استخر در مرکز عمارت واقع شده.
ان سه مشخصه، باغای ایرونی رو با باغای دیگه جدا می کنه.
باغ سراای ایرونی در کتابا و نوشته ها و نقل قولای جهان گردان شرق و غرب عالم بسیار یاد شده و از زیباییای اون در مناطق جور واجور کشور، فت و فراوون می خونیم.
نکته باحال درباره باغای ایرونی، اون هستش که این باغا در راه قنات بوجود اومده و تاریخ پیدایش باغ ایرونی در سراسر کشور، با بحث ای به نام قنات، رابطه نزدیک داره.
در واقع اولین باغای ایرونی که در شیراز و کرمان هم نمونه اونا پیدا میشه، در راه خروجی قناتا بودن. مثل باغ شازده کرمان.
عبور جوی آب از داخل باغ، فرق باغ ایرونی با بقیه شکلای جور واجور باغا در دنیاست. بعضی از باغا به صورت چهار باغ بوده و آب در ۴ راه عبور داده می شه.
باستان شناسا، ریشه همه باغای ایرونی رو باغ پاسارگاد در فارس می دونن. کوروش کبیر، شخصا دستور ساخت و طراحی باغ پاسارگاد رو صادر کرد و حتی طراحی هندسی باغ و جای گذاری درختان رو هم مشخص کرد.
این قضیه در عصر ساسانیان و در دوره اسلامی هم ادامه پیدا کرد.
قدیمی ترین سند تصویری که نظم باغای ایرونی رو نشون میده در دوره ساسانیان مشاهده می کنین. نقش برجسته طاق بستان، صحنه شکار خسرو پرویز، طرح باغ-شکار اونو در طاق بستان به تصویر میکشه.
باغای ایرونی، رابطه نزدیک هویتای فرهنگی-اجتماعی و طبیعی رو بازگو می کنه.
روشن کننده هم جهت بودن نیازای ایرانیان و طبیعت هستن و نگاه محیط زیست محور طراحان رو در ساختار بندی باغ نشون میدن.
هندسه باحال باغ ایرونی
باغ ایرونی، مثل همین باغ ایرونی ده ونک که امروز درباره اش صحبت می کنیم، طراحی هندسی خیلی مهمی داره که زمینه جذاب بودن و جهانی شدن باغ ایرونی رو جفت و جور کرده.
گذشته باحال باغ های ایرونی نشون میده که در واقع، این باغا رو یا در زمین های صاف ایجاد می کردن و باغ های دشتی بودن یا در زمین شیب دار، که امکان می داد باغ رو با آبشارا و درختای بیشتر، قشنگ تر ساخت. مانند باغ تاج نظر، باغ شازده ماهان کرمان و باغ دلگشا شیراز.
از طرفی، در باغ ایرونی، توجه خاصی به شکل‌های هندسی می شد و شکل مربع که فاصله بین اجزاء باغ رو ساده و روشن نشون می داد از اهمیت خاصی بهره مند بود. واسه کاشت درخت، اولین قدم، دقت در تعیین فاصله محل کاشت از هر طرف بود و اینجوری مربع هایی شکل می گرفت که از هر طرف می توان ردیف درختان رو دید و این قضیه رو در تصویر زیر میشه دید.
در باغای ایرونی علاوه بر عمارت یا کوشک اصلی بناها سر در هم بود که واقعا خارجی باغ یا محل پذیرایی حساب می شد.
یه اصل مهم در باغ‌سازی ایرونی چشم انداز اصلی به شکل مستطیلی کشیده. در هندسه باغ ایرونی ۲ اصل مهم بود: سه کشیدگی در کنار هم و تقسیم باغ به مربع‌هایی که خود دارای تقسیماتی منظم و مربع شکل بودن.
فرش ایرونی بهترین تجسم باغ، پس از تجسم معمارانه اون در فرهنگ ایرانیه. باغ، موضوع خیلی از نقش‌های فرش. قالی ایرانیه تا جایی که آرتور اپهام پوپ در این باره می‌نویسد: “باغ مهم ترین موضوع مورد علاقه ایرونی هاست و تقریباً در همه قالی‌های ایرونی به شکلی شکوه مندانه و زنده به چشم می‌خورد.”
فرش ایرونی بیشتر باغه تا فرش، در کنار حوضچه‌های مرکزی، درختان در آخر زیبایی کاشته شده و با گل‌ها تزئین گشته. تو ذهن ایرونی، باغ تمثیل قطعه ایه از بهشت و از جهان بیرون خود دوره و آسایش جسم و آرامش روح رو داره.
حالا با این مقدمه به باغ ایرونی تهران میریم.
باغ ایرونی تهران
این باغ، همه شاخصای سه گانه ای که درباره باغ ایرونی گفتیم رو تقریبا داراس و معیارای طراحی هندسی یاغ ایرونی که در بالا به اون اشاره کردیم، در اون مشاهده می شه.
ده ونک، یکی از مناطق قدیمی شمال تهرانه که روزگاری نه خیلی دور، از برجا و مراکز تجاری و مسکونی امروز اون خبری نبود. باغات شمال تهران، بخشی در ده ونک قرار داشت که از مناطق خوش آب و هوای پایتخت ۲۳۰ ساله ایران حساب می شد.
از اون کوچه باغای عاشقونه، الان چیز زیادی نمونده و این باغ ایرونی، یادگار ان دورانه. زمونه ای که بوی کاهگل و درای قدیمی و کاشی کاری سر در خونها صفهای روبروی خونه و کلونایی که صداش، مرد و زن بودن مهمونا رو به صاحب خونها اعلام می کرد، روزگار شیرینی رو واسه مردمش ساخت.
وقتی از کوچه صابری در منطقه ده ونک وارد خیابانی که باغ در اون قرار گرفته میشیم، ابهت باغ با درختان پیر و دیوارای بلندش، به چشم میاد. جایی همین نزدیکیا، نزدیک میدون ونک و پایین سئول. اما جایی که خیلی شناخته شده نیس و در میان پاساژ و کافی شاپا و مراکز تجاری عریض و طویل ونک و دور و برش، گم شده.
باغ ایرونی در بهار، با لاله های رنگین و فضایی که جشنواره از گل می شه، خیلیا رو به یاد کشور گل اروپا (هلند) میندازه.
فوارهای زیبایی که در وسط باغ ایرونی قرار گرفته، قدم زدن عصرگاهی در کنار آب راه های اونو لذت بخش می کنه.
مهندس علی مهتاری مختاری، ده ها پیش، باغ ۳.۴ هکتاری رو طراحی و ساخت و به نام ایشون نام گذاری شده.
باغ سه ورودی داره که هر وردی با نگهبانی همراه شده و هر یک سر درای مخصوص به خود رو داره.
حوضای زیاد، سبک هندسی قرار گرفتن درختان و حوض وسیع و قواره، عمارت یا کوشک در وسط باغ و رعایت تقارنا در طراحی، زیباترین باغ تهران رو به مقصدی خاص واسه گردشگران طبیعت پایتخت قرار داده.
ردیفای خیلی از کاج و سرو سیمین، در این باغ نظرا رو به خود جلب می کنه.
هر جای حوضی کوچیک قرار داره، فواره ای با فشار کم آب در وسطش خودنمایی می کنه و چند صندلی هم دور و بر اون واسه استراحت اهالی تعبیه شده.
بیشتر از دو هکتار از فضای باغ ایرونی رو فضای سبز پوشونده و محلای عبور طوری طراحی شده افراد کم توان هم بتونن از ان جا عبور کنن. اما اگه با کودکان به این باغ میاید، دقت کنین که حوضا، و آب راه ها، حفاظی ندارن و باید مراقب کودکان باشین.
راه های اصلی باغ ایرونی ، با درختان سرو به زیبایی آراسته شده و بخاطر این به چنارستان یا سروستان هم شناخته می شن.
ورودی اصلی باغ در بخش جنوبی قرار داشته و ووردیای غربی و شرقی اونم، همیشه بر عبور و مرور گردشگران بازه. در طراحی ورودیا، سلیقه خوبی خرج شده، طوریکه میشه، سازه های مشبک و آجر زیبای رو دید.
در عمارت اصلی باغ ایرونی که در انتهای این باغ قشنگتر قرار داره، کتابخونه اهدایی رهبر انقلاب قرار داره که روزگاری، تنها کافه و رستوران بود. بخش دیگری از این ساختمون دو طبقه، بخش اداری بوده و امکان بازدید از اون وجود نداره.
این کتابخونه واسه آقایون و خانوما بوده البته کتابخونه خانوما در بخش پارک قرار داشته ولی قسمت آقایون در داخل کوشک قرار داره.
کاشی کاریای جذاب آبی رنگی در قسمت کتابخونه آقایون دیده میشه.
لوسترای سبز رنگ باغ ایرونی، از جمله چیز هاییه که در باغ نظر هر بیننده ای رو به سمت خود میکشونه و در تصویر زیر مشاهده می کنین.
آب راه ها و حوشایی که به زیبایی در این مکان طراحی و تعبیه شده از جمله بخشای جذاب زیباترین باغ ایرونی در تهرانه. حوضای فیروزه ای رنگ، با فوارهایی در وسط، ما رو یاد ترانه معروف این روزا با صدای حجت اشرف زاده میندازه:
تو ماهی و من ماهی این برکه ی کاشی اندوه بزرگیه وقتی که نباشی ….
بزرگ ترین حوض این باغ ایرونی، روبروی عمارت اصلی قرار داشته و آب راه های اون به سمت ورودیای غربی، شرقی و جنوب باغ هدایت می شه.
بخشای جور واجور باغ ایرونی تهران
این باغ، بخشای مختلفی داره که از اون جمله میشه به زمین بازی کودکان و وسایل تندرستی اشاره کرد.
زمین ورزش که واسه فعالیتای ورزشی خونواده ها در نظر گرفته شده، در نزدیکی ورودی غربی دیده می شد.
آلاچیقای زیاد و سکوهای نشستن که در جای جای باغ ایرونی تعبیه شده ، این مکان رو پاتوق خونواده ها کرده.
مثل همه بوستونای تهران، روی آلاچیقا می تونین فرش و یا زیر اندازی پهن کرده و از محیط لذت ببرین. نماز خونه و سرویس بهداشتی پارک هم واسه استفاده رایگان گردشگران در دسترسه.
باغ ایرونی، پوشش گیاهی زیادی داره که در کنار درختان قدیمی اون، این پوشش استفاده شده.
درختان چنار و سرو و کاج، کلی ترین پوشش گیاهی این باغ رو به خود دادن. در باغچه های باغ، درختچهایی مثل: پیراکانتا، رز، نسرتن، زرشک دیده می شه.
البته به تناسب هر فصل، گلای فصلی متفاوتی هم در اون کاشته می شه.
لاله های رنگارنگ بهاری باغ، یکی از زیباترین چشم اندازای مصنوعی در بوستونای تهران میشه که تو ذهن داشته باشین.
باغ ایرونی ده ونک رو نباید با باغ موزه هنر ایرونی و یا یاغ مینیاتور تهران اشتباه گرفت.
درباره این دو باغ موزه که از ظرفیتای گردشگری شهری پایتخت حساب می شن در آینده بیشتر میگیم.
با امید به اینکه با زیباترین باغ ایرونی پایتخت آشنا شده باشین و در پاییز، وقتی رو واسه گردشگری در این باغ اختصاص بدین.
نشانی بوستون باغ ایرونی: خیابون شیخ بهایی شمالی، ۲۰ متری پیروزان، کوچه شهید صابری.
[ منابع: شهرداری تهران، همشهری آنلاین، باشگاه خبرنگاران جوون ]